تقویت مهارت خواندن در دانش آموزان پایه های دوم و سوم

چکیده:

خواندن در برگیرنده مجموعه ای از مهارت هاست که پایه مشترک موفقیت در همه زمینه های تحصیلی می شود. محور اصلی سواد آموزی، خواندن است و از هر کسی انتظار می رود که خواندن و نوشتن را بداند اکثر کودکان به شوق یادگیری خواندن به مدرسه می روند و تحصیلات رسمی خود را با خواندن و نوشتن شروع می کنند. هدف نهایی از کسب توانایی خواندن، رسیدن به مرحله‌ای است که فرد بتواند نوشته‌ای را بخواند، آن را نقد و بررسی کند و درنهایت به نیازی از نیازهای خود پاسخ گوید.

در این مقاله ابتدا تعریفی مختصر از خواندن و مهارت خواندن آورده شده است و سپس مراحل یادگیری مهارت خواندن و روش های آماده سازی دانش آموزان برای کسب مهارت در این زمینه بحث شد. و در پایان مشکلات یادگیری در امر خواندن و سپس راه کارهای تقویت این مهارت توضیح داده شده است.

کلمات کلیدی: تقویت- مهارت خواندن- دانش آموزان

1- مقدمه:

مهارت در «خواندن» یکی از مهم ترین نیازهای یادگیری دانش آموزان در زندگی امروز است. توانایی درک مطلب، تفسیر و استنتاج از متون درسی و غیر درسی، دانش آموزان را با افکار و اطلاعات جدیدی آشنا می سازد تا راه بهتر اندیشیدن و بهتر زیستن را بیاموزند. به عبارت دیگر، «سواد خواندن» به معنای علمی جامع آن، وسیله ای است که می توان از طریق آن به ذخایر بی انتهای تجربه بشری دست یافت. خواندن یک مهارت کلان زبانی است، که یادگیری آن مستلزم تمرین و تسلط بر ریز مهارت های خواندن است و تسلط بر ریز مهارت- های خواندن مستلزم آگاهی و استفاده از راهکارها و استراتژی های کارآمد خواندن است.

در این مقاله ابتدا تعریفی مختصر از خواندن و مهارت خواندن آورده می شود و سپس مراحل یادگیری مهارت خواندن و روش های آماده سازی دانش آموزان برای کسب مهارت در این زمینه بحث می شود. و در پایان مشکلات یادگیری در امر خواندن و سپس راه کارهای تقویت این مهارت توضیح داده خواهد شد.

2- تعریف خواندن:

خواندن فرآیندی پویا و تعاملی است که هم خواننده و هم محتوا در آنچه آموخته می شود سهیم می باشند. بعضی خواندن را تفسیر معنا دار نمادهای کلامی نوشته شده یا چاپ شده تعریف کرده اند. و به عقیده بعضی دیگر، خواندن برخورد معنا درا با متن است به هر حال خواندن مهارتی است که شاید همه آن را عادی می شماریم ولی در اصل خواندن، فرآیندی است عالی و پیچیده که جزئیات متعددی را در برمی گیرد.

خواندن را تفسیر معنادار نمادهای کلامی نوشته شده یا چاپ شده تعریف کرده اند و «بک» (1984) «خواندن را برخورد معنادرا با متن» می نامد.

3- مراحل یادگیری مهارت خواندن:

از آن جا که ارتباط چهار مهارت زبانی یعنی گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن امری مسلّم است و توجه کافی به رشد دو مهارت شفاهی زبان (گفتن و شنیدن) به تقویت برنامه های آموزش خواندن و نوشتن به کودکان کمک شایانی خواهد کرد، لزوم توجه به پرورش مهارت سخن گفتن آشکار می شود.

3-1- آمادگی:

در مرحله آمادگی، پیش از آنکه کودک بخواهد یا بتواند از متن آموزشی یا درسی چیزی یاد بگیرد، باید اطلاعاتی را کسب کند که عبارتند از: دانستنی‌هایی بسیار کلی درباره زبان، دانستن نام حروف الفبا و این که واژه ملفوظ یعنی هر لفظی که بر زبان جاری می‌شود، از چند صدای متفاوت تشکیل شده است، این‌که هر یک از حروف الفبا دارای صدایی خاص هستند و... در مرحله آمادگی خواندن باید به این موارد توجه داشت. در همین مرحله است که پدر و مادر می‌توانند،‌ با انجام کارها و فعالیت هایی، ‌این روند را سرعت بخشند. فعالیت هایی مثل خواندن مطلبی برای کودک و آشنا کردن او با شکل نوشتاری زبان، از طریق نشان دادن کلمات و حروف به او، تا در نهایت کودک درک کند عبارات و نوشته‌هایی که می‌بیند، دارند داستانی را بازگو می‌کنند و یا دانش تازه‌ای را به او یاد می‌دهند.

3-2- آغاز خواندن:

در سال اول دبستان باید بچه‌ها را با شکل نوشتاری پاره‌ای از کلمات که از قبل شنیده‌اند و معنی آنها را می‌دانند آشنا کرد و خواندن کلمه را نیز به آنها یاد داد. این کار به دو روش انجام می‌گیرد، در بعضی از مدرسه‌ها و نیز پاره‌ای از کتاب‌ها از همان اول به کودک یاد می‌دهند که شکل یک کلمه را به طور کامل بشناسد و معنی آن را یاد بگیرد. در این روش در واقع بیشتر بر معنای کلمه تکیه می‌کنند. اما در روشی دیگر که روی آموزش «آواها» تکیه می‌کنند، ابتدا صدایی را که هر حرف الفبا نماینده آن است آموزش می‌دهند و سپس به شناخت کلمه به طور مستقل می‌پردازند.

این روش تقریبا در همه برنامه‌های زبان آموزی رایج در جهان به کار می‌رود. بدین ترتیب کودک یاد می‌گیرد که به طور همزمان، هم صداها را بشناسد و هم کلمه‌ها را. باید دانست بیش از شصت سال تجربه و تحقیق نیز نشان داده است که آموزش نظام‌مند آوا در سالهای دبستان، حداقل سال سوم ابتدایی، دستاورد بسیار خوبی به همراه می‌آورد. معمول‌ترین و در واقع موفق‌ترین شیوه برای آموزش خواندن برنامه‌ای است که اجزای آن عبارتند از: دانش‌آموز، مجموعه‌ای از ابزارهای آموزشی مکمل و دیگر مواد و عناصر مربوطه.

4- روش های آماده سازی کودکان برای کسب مهارت خواندن:

اکثر خانواده ها علاقمندند که بدانند چگونه فرزندانشان را برای خواندن آماده کنند. مهمترین نکته ای که در این ارتباط باید مطرح کرد این است که وقتی خانواده برای کودک خود کتاب می خواند نه تنها گنجینه تفاوت او افزایش می یابد بلکه از خواندن احساس شادی و لذت کرده، تلاش می کند خواندن را در اسرع وقت به تنهایی انجام دهد.

بد نیست بدانیم که در تجزیه و تحلیل نتایج آزمون بین المللی پرلز که توسط یک مؤسسه ی هلندی در 35 کشور جهان و از جمله ایران بین دانش آموزان کلاس چهارم ابتدایی در رابطه با خواندن به عمل آمد و کشور ما در رتبه سی و دوّم قرار گرفت و کشورهای سوئد، انگلیس و آمریکا رتبه های اول تا سوم را کسب نمودند مشخص گردید که در این کشورها والدین دانش آموزان شرکت کننده در آزمون به مطالعه اهمّیّت بیشتری می دهند بطوری که والدین این دانش آموزان حداقل 6 ساعت در هفته در منزل مطالعه می کنند و همچنین لااقل صد جلد کتاب مخصوص کودکان در خانه موجود می باشد.

کودکان زمانی خواندن را به راحتی یاد می گیرند که تجارت تجارت زبانی خوبی داشته و از طفولیت در معرض خواندن قرار گرفته باشند. بنابراین لازم است که پدران و مادران از کودکی برای بچه هایشان کتاب بخوانند یا آن را به عنوان هدیه به کودک بدهند.

5- مشکلات یادگیری در امر خواندن:

بسیاری از مشکلات یادگیری به خواندن و هجی کردن مربوط می شود که به صورت ناتوانی در خواندن یا نارسا خوانی ظاهرمی گردد به طور معمول مشکلات خواندن در پایه اول تحصیلی آغاز می شود و در پایه های بعدی تداوم می یابد خواندن و نوشتن تبدیل زبان به نمادهای جدید است به طور معمول دانش آموزی که در زبان و گفتار مشکل دارد نمی تواند بخواند و کسی که در خواندن مشکل دارد نمی تواند به خوبی بنویسد. مشکلات یادگیری در خواندن به عوامل متعددی مانند: آسیب های مغزی، محرومیت فرهنگی و محیطی، تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده، عدم آمادگی برای ورود به مدرسه، عدم دسترسی به کتاب و کتابخانه، وجود تأخیر در رشد بهنجار زبان و اختلال در دستگاه گفتاری مربوط می شود. برخی از کودکان نیز همان گونه که در تکلم و راه رفتن دچار تأخیر می شوند، در خواندن نیز با تأخیر روبرو هستند و اعتقاد برخی از متخصصان بر این است که اکثر شکست های تحصیلی در دوره ابتدایی از ناتوانی در خواندن نشأت می گیرد.

6- راه های تقویت مهارت خواندن:

برای رفع نقیصه و تقویت مهارت خواندن در کودکان هماهنگی لازم بین سه نهاد خانه، مدرسه و رسانه ها ضروری به نظر می رسد.

6-1- نقش خانه و خانواده:

آنچه والدین می توانند برای تقویت مهارت خواندن در فرزندانشان انجام دهند عبارت اند از:

· نوشتن حروف یا کلمات (بازی کردن با اسباب بازی های الفبایی)

· استفاده از کامپیوتر برای انجام فعالیت مربوط به خواندن.

· تماشای برنامه های تلویزیونی با زیر نویس.

· کتاب خواندن.

· قصه گفتن، خواندن شعر و سرود.

· بازی با کلمات.

· خواندن تابلو ها و علائم راهنمایی و رانندگی در خیابان برای بچّه ها.

· خواندن تابلوها و برچسب ها با صدای بلند.

· فرصت هایی برای کودکان ایجاد کنید تا در بحث های خانوادگی شرکت کند.

· کودکتان را با دوستان، فامیل و دیگر افرادی که او می تواند با آن ها مهارت های ارتباطی را تمرین نماید، احاطه کنید.

· هنگامی که کودکتان به سؤالات به صورت شفاهی پاسخ می دهد، آن ها را بنویسد یا تایپ کند.

6-2- نقش رسانه ها:

· برای تقویت فرهنگ مطالعه و افزایش علاقه مندی و انگیزه در دانش آموزان، برنامه های ویژه ی دانش آموزان ابتدایی، در صدا و سیما، مانند خواندن داستان و اخبار متناسب با بچّه ها، تهیّه گردد.

· نسبت به آموزش قبل از دبستان و تقویت بیشتر زبان فارسی (با توجه به تنوع زبان های محلی در کشور)، برنامه های آموزش ویژه در صدا و سیما پیش بینی شود (مصلحی، 1385، 87).

· تبلیغ برنامه های مهم آموزشی آموزش و پرورش در صدا و سیما.

6-3- نقش مدرسه و مربّیان:

· مهارت اوّلیّه کودکان را در زمینه خواندن قبل از ورود به مدرسه ارزیابی کرده و بر این اساس مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها را هم به ضرورت تقویت سواد خواندن آگاه کنیم.

· الگوهای تدریس و ارزشیابی در مدارس ابتدایی، به‌ویژه در درس فارسی مبتنی بر درک مطلب باشد و این‌گونه الگوها به معلمان معرفی و اجرای آن تشویق شود

· درسی تحت عنوان «درس خواندن» به دروس دوره ابتدایی اضافه شود و برای این درس زمان و روش مناسب تدریس ارایه گردد

· روش‌های سنتی تدریس که در آنها مهارت خواندن دانش‌آموزان تقویت می‌شود، احیا گردد، مانند خواندن متون درس فارسی به صورت گروهی و آهنگین

· پیشنهاد می‌شود که از رایانه در افزایش سواد خواندن دانش‌آموزان استفاده شود. به عنوان مثال: در هر هفته حداقل یک بار دانش‌آموزان مشق خود را بر روی فلاپی تایپ کرده و آن را تحویل معلم دهند و معلم نیز حداقل هفته‌ای یک بار در سامانه رایانه‌ای مدرسه، از دانش‌آموزان بخواهد به‌جای آن‌که املا را روی کاغذ بنویسند، در رایانه تایپ کنند.

· اشکال مختلف و متفاوت نوشتاری رایج در جامعه به دانش‌آموزان آموزش داده شود. مثلاً از آنها خواسته شود دیوارنوشته‌ها را از خانه تا مدرسه پیگیری و آن را در کلاس برای دانش‌آموزان بازخوانی کنند و یا تیتر روزنامه‌های مختلف را جمع‌آوری کرده و در کلاس درس بخوانند و برداشت‌های خود را از مطالب محتوایی، به بحث بگذارند.

· پس از آشنا کردن دانش‌آموزان با اعیاد و مراسم ملی، مذهبی، حوادث و وقایع روز، باورها و اعتقادات، امثال و حکم، کشفیات جدید علمی، از دانش‌آموزان خواسته شود یکی از این موضوع‌ها را انتخاب و در مورد آن سخنرانی کنند.

· آزمونی نظیر آزمون پرلز هر چند وقت یک‌بار در مدارس اجرا شود و نتایج آن به اطلاع مدارس و خانواده‌ها برسد.

· گفتگو و بحث با فرزندان، رفتن به کتاب فروشی و کتاب خانه‌ همراه با فرزندان، خواندن قصّه یا مجله برای کودک با توجه به شاخص‌های درک مطلب.

· افزودن یک نشست آموزش خانواده تحت عنوان تقویت مهارت خواندن و درک مطلب.

· اختصاص یک روز به منظور هدیه کتاب به مدرسه یا برگزاری جشن هدیه کتاب با تبلیغات ویژه از صدا و سیما و سایر رسانه‌ها.

· ارسال مقاله و مجله به منظور ارایه راهکار به صورت مستمر برای هدایت معلمان در برطرف کردن ضعف و بهبود سواد خواندن دانش‌آموزان.

· استفاده از دانش‌آموزان ممتاز پایه پنجم ابتدایی به عنوان معلم، خواندن در کلاس‌های پایین‌تر و یا ادغام دانش‌آموزان کلاس‌های پایه‌های مختلف و تمرین خواندن یک متن مشترک متناسب.

· تلفیق درس فارسی با درس‌های مختلف همچون هنر، علوم، ریاضی. به عنوان مثال از دانش‌آموز بخواهیم دو حیوان پستاندار، یک خزنده و چهار پرنده را در جنگل نقاشی کند و بعد برای نقاشی خود داستانی نوشته و آن را برای سایر دانش‌آموزان بخواند (آفتاب).

7- نتیجه گیری:

از مباحث مطرح شده می توان نتیجه گرفت که برای تقویت مهارت خواندن در دانش آموزان تنها معلم و مدرسه دخیل نمی باشند، بلکه برای این امر مهم، علاوه بر نقش کلیدی معلمان در مدارس، خانواده و رسانه های دیداری و شنیداری جامعه نیز، نقش مهمّی را بر عهده خواهند داشت. چرا که خانواده با مهیّا کردن محیطی فرهنگی در خانه، چه قبل از دبستان و چه در حین تحصیل؛ و رسانه ها، از جمله تلویزیون، نقش بسیار مهمّی در این زمینه ایفا می کنند. اما بیشترین تأثیر در تقویت خواندن کودکان را مربّیان مدرسه بر عهده دارند که با آموزش های صحیح و برقراری امکانات مناسب، زمینه را برای رشد این عزیزان فراهم می نمایند.