آزمون تداعی کلمات یونگ

ارسطو عقیده داشت که یکی از خصایص پدیده­ های روانی این است که مستقل از اراده هستند و در پهنه ضمیر با هم یکی می­ شوند. این دانشمند خاطر نشان می ­ساخت که جستار خاطرات هنگامی راحت­تر می­ شود که با احساسات دیگر همراه شود و در این تناسب ممکن است تقارن، تشابه و تقابل نقش مهمی را ایفا کنند. آزمونهای فرافکن بر این مبنا هستند که هنگامیکه اشخاص می کوشند تا محرک های مبهم را درک کنند، تفسیر آنان از این محرک ها بازتابی از احساسات، نیازها، تجارب، رفتارهای شرطی شده پیشین و فرآیند تفکر آنهاست.

هرگونه رابطه آموخته‌ شده بین دو یا چند جزء را "تداعی" گویند. به عبارت دیگر؛ همخوانی، پیوستگی، عملیات جمع، برقرار ساختن رابطه و ارتباط میان محرک و پاسخ یا دو پاسخ متوالی یا دو طرز تفکر را تداعی می‌نامند. همچنین به یک تجربه روان‌شناختی خاص که توسط محرک یا حادثه­ای برانگیخته ­شود، تداعی گفته می‌شود.

یکی از تکنیک‌های روانکاوی برای کشف زندگی روانی ناهشیار مراجع، "تداعی آزاد" است. تداعی آزاد، هر نوع تداعی بدون قید بین عقاید، واژه‌ها، افکار و نظایر آن‌ها را گویند. در تداعی آزاد، در دستورالعمل‌های اصلی که به مراجع داده می‌شود، از او می­خواهند که هر آنچه را در طول یک جلسه روانکاوی به ذهنش می­آید، بدون توجه به محتوای منطقی، اخلاقی، جنسی یا پرخاشگرانه، به زبان بیاورد. در آزمون تداعی آزاد، کلمه­ای به آزمودنی گفته ­شده و از او خواسته می‌شود به نخستین­ کلمه­ای که به ذهنش می­رسد، واکنش نشان دهد. اساس این آزمون ساده است، به این معنی که ابتدا کلمه­ای را در برابر آزمودنی تلفظ می نمایند. به این کلمه، در اصطلاح "کلمه کلیدی" گفته می‌شود. سپس از آزمودنی می­خواهند با حداکثر سرعت ممکن، اولین کلمه­ای را که کلمه کلیدی در ذهن او برانگیخته است بر زبان جاری کند. تفسیر آزمون بر این اساس است که، هنگامی که کلمه کلیدی موجب تداعی کلمه­ای بشود که ارزش عاطفی شدید داشته باشد، آزمودنی کم و بیش، به‌طور ناخودآگاه می­کوشد کلمه­ای را جانشین آن سازد که از لحاظ عاطفی خنثی باشد؛ این نحوه­ رفتار از تغییری که در پاسخ آزمودنی حاصل می‌شود، آشکار می­گردد. بهترین نمودار این حالت، طولانی شدن زمان عکس‌العمل است. با این روش می­توان فهرست کلماتی را درست کرد که از لحاظ آزمودنی دارای بار عاطفی سنگین باشد. بدین ترتیب عملاً آزمودنی­ که درباره­ مسائل جنسی اشتغال خاطر دارد، در مورد کلماتی که از نظر او معنی و مفهوم جنسی پیدا می­کنند و کسی که مشکلات عاطفی خانوادگی دارد، در مورد کلماتی نظیر پدر، مادر و امثال آن، زمان عکس‌العمل طولانی­تری خواهد داشت.

تاریخچه آزمون تداعی

در زمینه روانکاوی، استفاده از تداعی آزاد بین سال‌های 1892 تا 1895 صورت گرفت. نخستین گام در پیدایش آن، زمانی برداشته شد که بیماری به نام "الیزابت فون.آر" اشاره نمود که افکار خود را به این دلیل ابراز نکرده است که مطمئن نبوده است "فروید" چه چیزی می­خواهد بشنود. در قرن 18 و 19 این اصول ابتدایی (تقارن، تشابه و تضاد) به صورت طرح‌های اولیه روان‌شناسی مورد توجه دانش پژوهان قرار گرفت. در اواخر قرن گذشته فرانسیس گالتون شخصاً با آزمایش تداعی آزاد به این نتیجه رسید که کلمات و ایده­های همخوان، بستر فکری انسان را ظاهر و آشکار می­سازند و کالبد ذهنی او را با صراحت و روشنی به معرض نمایش می­گذارند که در آن صورت آدمی از ته قلب آرزو می­کند، ای کاش مردم به کنه امیال و افکار من پی نمی­بردند. این اظهار نظرها باعث شد تا روان‌شناسانی چون کنت و روزانف و روانکاوانی همچون یونگ درصدد برآمدند تا فهرستی از کلمات و واژه­هایی که می­توانند با مسائل روانی بیمارانشان مرتبط شوند و یا عقده های آنها را فاش سازند تهیه و تنظیم کنند. در ضمن، این روش را برای تشخیص مجرمان از بی‌گناهان مورد استفاده قرار دادند. در این روش، 20 کلمه کلیدی که می‌توانست با صحنه جرم رابطه نزدیک داشته باشد با 80 لغت خنثی انتخاب شدند. زمان عکس‌العمل‌ها و نشانه‌های هیجان‌زدگی ثبت می­ شد و با استفاده از دستگاه‌های مخصوص واکنش‌های روحی و فشار خون اندازه­ گیری می ­شد. سنجش و ارزیابی عکس‌العمل ها، اغلب مجرم را وادار به اعتراف می­ کرد.

ابزار

لیست 100 کلمه ای تداعی کننده یونگ – قلم و کاغذ.

آزمون تداعی کلمات یکی از ابداعات کارل گوستاو یونگ است. البته شکل ساده ای از این آزمون، نخستین بار توسط «فرانسیس گالتون» برای مشخص کردن فرآیند های تداعی تهیه شد، اما آنچه یونگ به کار برد از یک گروه واژه تشکیل می شود که معمولاً تعداد آنها به 100 می رسد و هر کدام به عنوان محرک به کار می رود. پیش از کاربرد آن به آزمودنی توضیح داده می شود که یک گروه از واژه ها به آهستگی برایش خوانده می شود و او باید پس از شنیدن هر واژه با به زبان آوردن واژه ای که همان لحظه به ذهنش می رسد واکنش نشان دهد.

آزمون کلمات فراخوان یونگ را می توان نتیجه سه جریان فعال روان شناسی آغاز قرن بیستم دانست. روان شناسی تداعی گر، روانکاوی و علامت شناسی روانپزشکی. یونگ با برداشتی که از این نظریات داشت، به مرور معتقد شد نزد افراد بهنجار نیز دو گرایش متضاد درونگرایی و برونگرایی به فراوانی یافت می شود، به گونه ای که برخی از افراد برونگرا (مشابه مانیک) وبرخی دیگر دارای رفتار درونگرا (مانند حالات اسکیزوفرنی) هستند. برونگراها بازداری کمتری دارند و تداعی کلمات نزد آنها به فراوانی و به سادگی انجام می شود. در صورتی که درونگراها انفصال کلامی بیشتری دارند و قفل ماندگی و جملات دوپهلو در آنها بیشتر دیده می شود. این برداشت ها بالاخره منجر به ابداع آزمونی شد که ما امروز می توانیم آن را اولین آزمون فرافکنی شخصیت بدانیم.

روش اجرای آزمون

در حالی که آزمودنی در وضعیت راحتی قرار گرفته است، آزمونگر کلمات آزمون را یک به یک و به طور شمرده برای او می خواند. از آزمودنی درخواست می شود به محض شنیدن هر کلمه اولین کلمه ای را که در او متداعی می شود، یادداشت نماید. کلمه ای را که آزمونگر بیان می کند، اصطلاحاً کلمه القا کننده و کلمه ای را که آزمودنی بیان می کند کلمه القا شده می نامند. بعد از اجرای تمام کلمات، اجرا کننده یک بار دیگر کلمات هر فهرست را به همان شیوه قبلی اجرا می کند تا ببیند آیا آزمودنی قادر به یاد آوری کلمات پاسخ های خود هست یا نه؟

روش های تحلیل

روش یونگ در کاربرد آزمون این بود که هر گاه در واکنش آزمودنی تأخیری روی می داد از او می پرسید علتش چه بوده است او با شگفتی متوجه شد که آزمودنی از تاخیر خود در پاسخگویی بیخبر است و به موردی اشاره می کند که در برابر واژه اسب یک دقیقه مکث کرد. پژوهش بعدی نشان داد که شخص مورد نظر خاطره بدی از اسب دارد که از خاطره اش به کلی محو شده بود. بنابراین یونگ دریافت هر گاه شخص در پاسخ دادن به واژه ای تأخیری بیش از اندازه دارد، نماینده ارتباط آن واژه با خاطره ای در ناخودآگاه یا عقیده ای در فرد می باشد. تکرار واژه های محرک یا ناتوانی در ارائه واکنش نیز نشانه وجود عقده ای در شخص است. یونگ ضمن کاربرد این آزمون متوجه واکنش های گوناگون آزمودنی هایی بود که نشان می دادند واژه در آنان سبب بروز واکنش عاطفی شده است و واکنش هایی که یونگ آنها را شاخص های تنش عاطفی دانست عبارتند از:

1- واکنش تأخیری: تأخیر در واکنش، نماینده ارتباط واژه محرک با عقده ویژه ای است. در این موارد آزمودنی که تهییج شده است نمی تواند واژه ای به زبان بیاورد. علت این نیست که وی قدرت فکر کردن را ندارد بلکه به علت تداخل حالت هیجانی است.

2- واکنش های متعدد: هنگامی که آزمودنی در پاسخ به جای یک واژه، از واژه های متعدد استفاده می کند ناشی از ناتوانی در مهار واکنش خویش است. در چنین مواقعی آزمودنی خیلی سریع واژه ای را بیان می کند ولی چون فکر می کند این واژه ممکن است اثری از هیجان درونیش را به آزماینده نشان دهد، بی درنگ می کوشد آشفتگی خود را با بیان واژه های گوناگون بپوشاند.

3- واکنش شخصی: زمانی که آزمودنی در برابر واژه های عینی پاسخ های شخصی می دهد که نماینده تمایل برای گسترش ایگوی خود می باشد، برای نمونه زمانی که واژه پول برای او خوانده می شود پاسخ می دهد:"ای کاش مقداری از آن را داشتم "یا در برابر واژه خوشبختی می گوید: آن را باور نکن.

4- تکرار واژه محرک: تکرار واژه محرک حاکی از آن است که واژه معنای ویژه ای برای آزمودنی دارد و تکرار آن نوعی حالت دفاعی است. آزمودنی می کوشد از طریق تکرار واژه فرصت بیشتری را برای پاسخگویی بیابد.

5- مکررگویی بی تناسب: نشان دادن واکنش یکسان در برابر محرکهای گوناکون است. یونگ زنی را مثال می زند که در پاسخ گویی به گروه 100 تایی واژه ها 10 بار واژه (طولانی) را بکار برده بود در حالیکه این واژه ارتباط منطقی با واژه های محرک را نداشت. بررسی آشکار کرد که واژه طولانی به مشکلی که آن زن با آن روبروست مربوط می شود، او طی پاسخ هایش گفته بود که وی و شوهرش به مدت "طولانی" کار کرده بودند تا قدری پول پس انداز کنند و خانه ای بسازند. وقتی پس از زمانی "طولانی"ساختن خانه را شروع کردند پولشان را از دست می دهند، بنابراین مجبور می شوند دوباره مدتی "طولانی" صبر کنند تا باز بتوانند پول لازم را پس انداز کنند.

لیست کلمات تداعی کننده یونگ

منابع

شریفی، حسن پاشا (1375): اصول سنجی و روان آزمایی، انتشارات رشد.

گنجی، حمزه (1390): ارزشیابی شخصیت، نشر ساوالان، چاپ ششم، ویرایش دوم.

هاشمی، ابراهیم(1345): آزمون‌های روانی، انتشارات سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی